Relatiecrisis: vergeven, vergeten, vooruitkijken?
Omgaan met heftige, ingrijpende levensgebeurtenissen is een kunst. Levenskunst. Een gebruikelijke strategie bij (relatie)crises klinkt als volgt: "Aan terugkijken heb je niets. Richt je liever op de toekomst. Het is beter om te vergeven en vergeten". Is ontkennen en vermijden een verstandige keuze?
De kranten staan nog vol van de massieve explosie in de haven van Beirut, eergisteren. En van de atoombom op Nagasaki, vandaag toevallig precies 75 jaar geleden. Op mijn tafel ligt het boek van de Joodse psychiater Viktor Frankl, die een Duits concentratie-kamp overleefde.
Hoe leef je verder als een ramp, maatschappelijk of particulier, jouw leven treft? Deze vraag komt dichtbij als we zelf slachtoffer worden van verlies, bedrog of geweld.
Stellen in onze praktijk hebben vaak te dealen met ingrijpende gebeurtenissen van nu of vroeger: het verlies van een kind, kinderloosheid, ontslag, overspel, scheidingen, ziekte, sterven, ongeval, handicap, overgang, misbruik, geweld, pesten. Post-traumatische stress-situaties.
Elke poging om leven te hervinden na een traumatische gebeurtenis moeten we respecteren. Maar niet elke poging heeft dezelfde consequenties voor jezelf en je relaties.
(tekst gaat verder onder de foto)
Trauma als taboe
Ontkennen of vermijden is een gebruikelijke reactie op onverwachte, ongewenste en ingrijpende gebeurtenissen die ons shockeren en overvragen. We willen ‘vooruitkijken’ en ons richten op ‘het positieve’ en ‘de toekomst’. De intentie is een constructieve: vrij zijn van de lasten van het trauma.
Een artikel over een ooggetuige van de atoombom op Nagasaki op nos.nl (link onderaan dit artikel) laat zien hoe deze keuze kan doorwerken in een mensenleven. Een zoon vertelt daarin over zijn Nederlandse vader, die indertijd als krijgsgevangene in Japan de kernramp had meegemaakt:
“Niet over praten was de boodschap van mijn moeder aan mij. (…) Men hoopte het trauma te vergeten door het dood te zwijgen. (…) Het enige wat mijn vader erover kwijt wilde was: "Het was verschrikkelijk, punt.”
Maar die punt bleek uiteindelijk een komma. Want op zijn sterfbed ging het verhaal, nog springlevend, toch weer open:
“Mijn vader wilde euthanasie. Hij zei: "Ik heb nooit gebogen voor de Jappen. Ik ga niet dood op mijn knieën door de kanker", zei hij emotioneel. "Ik wil staande dood.”
Het verhaal bleek een leven lang niet vergeten te kúnnen worden. Hoe kan het ook… Het was slechts bevroren – gepauzeerd, en ging verder waar het gebleven was. Bij de dood, of: zelfs tot in de dood, kreeg dit stuk ongezien leven alsnog stem, ontlading en betekenis. Nog maar voor even.
Als zijn vader meer tijd van leven had gehad, had hij er volgens zijn zoon misschien over kunnen praten, zoals anderen wel konden en wilden. Wellicht. Maar misschien had hij het ook dan zijn graf mee ingenomen.
De kosten van verdringing
Vooruitkijken, doorgaan, niet terugkijken. Het zijn begrijpelijke keuzes. Maar verdringing kost veel levensenergie. Het is een bal die voortdurend onder water moet blijven. Wie in ontkenning leeft, leeft in survival. En zo blijft een heel (gezins)leven bepaald rond een stilzwijgend maar aanwezig trauma, taboe of familiegeheim.
Ook ongezien werken verdrongen trauma’s door. Ze creëren wrok: bevroren onmachtige woede. Wrok creëert koude afstand, tot jezelf en tot anderen. Het is depressie en haat tegelijk. Er ontstaat vervreemding of hardvochtigheid. De persoon wordt als zijn trauma: onbenaderbaar. Partners en kinderen van getraumatiseerde mensen kunnen er over meepraten.
Uiteindelijk wilde deze zoon de afstand overbruggen en dichterbij zijn vader komen dan bij leven mogelijk was. Dat is en blijft het verlangen van kinderen, hoe oud ook. Daarom gaat een ongezien trauma niet werkelijk mee het graf in. Het leeft voort, soms in generaties van een familie, tot het gezien en begrepen is. Om dat gat te kunnen verweven in het eigen levensverhaal.
Zin geven is helen
Een manier om dat te doen is er alsnog erkenning en betekenis aan te geven. de Joodse psychiater Viktor Frankl, die het concentratiekamp overleefde, ontwikkelde er -daar- zijn logotherapie over.
De zoon uit het artikel reisde na het overlijden van zijn vader zelf meerdere keren naar Japan, om zijn vader toch te kunnen ontmoeten. Hij sprak er met Japanse ouderen, met generatiegenoten van zijn vader. Er ontstaat verbinding, medeleven en erkenning: heling. “Wij hebben veel geleden, maar jullie vaders ook.”
Plaatsvervangend geeft hij zijn vaders ongehoorde verhaal een stem, door een lesboekje te maken in het Nederlands, Engels en Japans: om van te leren. Zinloos lijden wordt getransformeerd en krijgt alsnog een vorm van betekenis.
Relatietherapie
Dit zijn de ‘grote’ verhalen. Maar ook voor stellen die samen een ingrijpende breuk in hun relatie-leven meemaken, is het hervinden van gedeelde betekenis belangrijk. Om samen zin-vol verder te kunnen leven.
Dat dit niet vanzelf gaat is duidelijk: van de stellen die een kind verliezen, eindigt bijvoorbeeld meer dan driekwart in scheiding. Ook partners die worden geconfronteerd worden met bedrog in de relatie vertonen symptomen die lijken op PTSS. In onze praktijk komen stellen van wie één van de partners tientallen jaren geleden is vreemdgegaan – en nu blijkt hoezeer dat nog steeds leeft. Vergeven en is de uitkomst van een proces, niet de bypass ervan.
John Gottman, wetenschapper en autoriteit op het gebied van herstel van ontrouw, noemt het therapeutische advies ‘vergeten en vergeven’ in zijn boek What Makes Love Last als één van de dwaalwegen die therapeuten -helaas- ook zelf hanteren.
Het advies: Terugkijken dus, juist om vooruit te komen een vrije toekomst in. Want zijn verleden niet (er)kent, neemt het ongewild met zich mee. Tijd op zich heelt geen wonden, het is wat we ermee doen in de tijd. Delen en betekenis geven.
Artikel
Boektip
De zin van het bestaan – een inleiding tot de logotherapie. Viktor Frankl